STOWARZYSZENIE REKONSTRUKCJI HISTORYCZNEJ
51 PUŁKU PIECHOTY STRZELCÓW KRESOWYCH
Artykuły
Organizacja jednostek karabinów maszynowych w armii niemieckiej przed i w czasie Wielkiej Wojny.

Tym krótkim szkicem chciałbym przedstawić zarys organizacji oddziałów karabinów maszynowych w armii niemieckiej pod koniec belle époque oraz jej dalszy rozwój w czasie I wojny światowej. Jestem świadomy niedoskonałości i ewentualnych rozbieżności w przedstawionym materiale. Głównym problemem okazał się dostęp do fachowej literatury tematu. Gdy rozpoczynaliśmy naszą rekonstrukcyjną przygodę z Maschinengewehr 08 i Wielką Wojną w barwach armii niemieckich wszystko wydawało się proste. Nasz wybór padł na sekcję karabinów maszynowych z 13 kompanii 4 dolnośląskiego pułku piechoty nr 51. Zgodnie z zasadą, że nie sam ubiór ale także i wiedza o strukturze, musztrze czy taktyce rekonstruowanej jednostki decydują o wiernym odtworzeniu sylwetek służących w niej żołnierzy , rozpoczęliśmy zbieranie i zgłębianie dostępnych materiałów. Im dalej poszerzaliśmy naszą wiedzę, tym bardziej okazywało się jak bardzo skomplikowana i złożona a zarazem ciekawa była organizacja i rozwój jednostek karabinów maszynowych w armii niemieckiej. Zapraszam do lektury.

Przełom XIX i XX wieku to czas szybkiego rozwoju wielu nowych technologii w praktycznie wszystkich dziedzinach życia. Postęp techniczny natychmiast został wykorzystany w przemyśle zbrojeniowym – pojawiły się nowe rodzaje broni, które miały zmienić oblicze nadchodzących wojen. Jednym z nich były karabiny maszynowe, pośpiesznie wprowadzane na uzbrojenie wszystkich liczących się europejskich armii. Pierwszymi karabinami maszynowymi które w 1899 roku weszły na wyposażenie armii Cesarstwa Niemieckiego były MG99, produkowane przez Deutsche Waffen und Munitionsfabriken, na licencji Hirama Maxima. W 1901 roku pojawiła się ich zmodernizowana wersja, oznaczona jako MG01, którą szerzej wprowadzono na wyposażenie armii. Pojawienie się nowej broni wymusiło na niemieckim dowództwie konieczność wypracowania koncepcji jej użycia oraz powstania nowych struktur organizacyjnych.

Maschinen Gewehr Abteilung

Pierwsze jednostki karabinów maszynowych, oznaczone w nomenklaturze niemieckiej jako Maschinen Gewehr Abteilung (MGA ) powstały w 1901 roku. Spotkałem się z danymi wskazującymi, iż pierwsze eksperymentalne jednostki karabinów maszynowych utworzono już w 1898 roku. Do 1904 roku utworzono w sumie szesnaście Maschinen Gewehr Abteilung – jedenaście pruskich, dwa Gwardii, dwa saksońskie i jeden bawarski. Każdy MGA liczył 4 oficerów, 14 podoficerów oraz 101 żołnierzy. Ponadto MGA liczył 87 koni, w tym 27 koni wierzchowych, ciągnących 15 wozów, w tym 7 z karabinami maszynowymi i 3 z amunicją. Zasadniczym uzbrojeniem było 6 ciężkich karabinów maszynowych oraz jeden zapasowy. Broń osobistą żołnierzy stanowiło 59 karabinków Kar 98 oraz 47 pistoletów i rewolwerów. Żołnierze tych jednostek nosili mundury w odcieniu graugrün oraz skórzane czaka – charakterystyczne elementy stroju lekkiej piechoty (Jäger). Również cześć ekwipunku powstała z myślą o specyficznej służbie związanej z obsługą ciężkich karabinów maszynowych. Do łatwiejszego transportowania w polu broni i skrzynek z amunicją wprowadzono skórzane pasy transportowe. Do przenoszenia amunicji do Kar 98 zaprojektowano specjalne ładownice mieszczące jedną łódkę z amunicją(5 szt.) Charakterystycznym elementem wyposażenia żołnierzy MGA były również łopatki piechoty (oznaczone jako M1901) ze znacznie krótszym trzonkiem oraz pokrowcem, tak zaprojektowanym iż można było do niego „przytroczyć” bagnet. Wszystko to miało maksymalnie „odciążyć” obsługę – ze względu na ciężar samej broni jak i amunicji do niej służbę w MGA uznawano, podobnie jak służbę w artylerii, za trudną. Wraz ze zmianą koncepcji użycia broni maszynowej i szerszym wprowadzeniem jednostek karabinów maszynowych do pododdziałów piechoty od 1912 roku zmniejszano liczbę jednostek M.G.A., by ostatecznie w 1913 roku osiągnąć poziom 11 aktywnych MGA. Organizacyjnie MGA należały do piechoty ale ich zadaniem było wspieranie dywizji kawalerii – każdy z nich był przyporządkowany do jednej z 11 dywizji kawalerii. W chwili wybuchu wojny zmobilizowano pięć Reserve Maschinen Gewehr Abteilung (RMGA). Pod koniec 1914 roku oraz w 1915 utworzono dwa kolejne MGA. Wkrótce wszystkie te jednostki zostaną przekształcone w szwadrony karabinów maszynowych, będących integralną częścią pułków kawalerii, wyposażone i umundurowane tak jak macierzyste jednostki.

Maschinen Gewehr Abteilung na stanowisku bojowym. Podstawowe uzbrojenie to widoczny na pierwszym planie MG01. Żołnierze noszą mundury lekkiej piechoty z chrakterystycznymi czakami. Bronią osobistą były pistolety i rewolwery oraz widoczne u dwóch aumunicyjnych karabinki Kar98 kaliber 7,92mm.


Maschinen Gewehr Kompagnien

Doświadczenia wojny rosyjsko-japońskiej z lat 1904-1905 wykazały niezwykłą skuteczność broni maszynowej oraz uzmysłowiły ówczesnym decydentom konieczność większego nasycenia nową bronią piechoty – głównego rodzaju sił zbrojnych nowoczesnej wojny. W związku z tym powstały Maschinen Gewehr Kompagnien (MGK) Pierwsze cztery jednostki karabinów maszynowych przydzielonych piechocie pojawiły się już w 1906 roku. W 1908 roku na wyposażenie armii wprowadzono zmodernizowaną wersję MG01, oznaczoną jako MG08, w który wyposażono do wybuchu wojny większość jednostek karabinów maszynowych. Wraz ze zwiększająca się liczbą broni maszynowej i liczbą nowych MGK obniżano poziom jednostek do których były przydzielane – początkowo były to korpusy armijne, od 1908 roku były to już dywizje piechoty, następnie brygady piechoty a od 1913 roku pułki piechoty. W 1913 roku było już 234 MGK przydzielonych do poszczególnych pułków piechoty.

W strukturze pułku piechoty kompania karabinów maszynowych otrzymała numer porządkowy 13. Liczyła 4 oficerów, 9 podoficerów i 86 żołnierzy. Podobnie jak MGA uzbrojona była w 6 ciężkich karabinów maszynowych, zorganizowanych w 3 sekcje po 2 sztuki broni oraz 1 broń zapasową. 45 koni ciągneło 6 dwukonnych wozów na karabiny maszynowe, 1 wóz na zapasowy karabin maszynowy, 3 wozy z auminicją, wóz z zaopatrzeniem, wóz z  paszą dla koni, wóz z bagażami i kuchnię polową. Broń osobistą żołnierzy stanowiła wyłącznie broń krótka - rewolwery i pistolety. Uznano bowiem, że ze względu na ciężar karabinów maszynowych na podstawie saneczkowej, dodatkowego wyposażenia związanego z ich obsługą oraz skrzynek z amunicją ich jednym zadaniem będzie obsługa ckm. Żołnierze nosili mundury macierzystych pułków piechoty, wyróżniały ich tylko barwy przewidziane dla 13 kompanii. Oglądając zdjęcia żołnierzy służących w MGK dość często można zobaczyć w ich wyposażeniu elementy oporządzenia wprowadzone specjalnie z myślą o MGA – krótkie łopatki piechoty M1901 czy pasy transportowe.

W trakcie przemarszu na dalsze odległości karabin maszynowy i amunicję przewożono na specjalnie do tego zaprojektowanych dwukonnych wozach. W trakcie walki broń i całe niezbędne wyposażenie oraz amunicję przenosiła obsługa.

W chwili wybuchu wojny w armii niemieckiej było 219 MGK oraz 88 Reserve Maschinen Gewehr Kompagnien (RMGK) sformowanych dla jednostek rezerwowych. Ponadto zostało utworzonych 16 MGK dla batalionów strzelców (Jäger). Wysoka skuteczność karabinów maszynowych w wojnie pozycyjnej spowodowała dalsze zwiększanie ich liczby w piechocie. W związku z tym do końca 1915 roku prawie każdy pułk piechoty posiadał drugą kompanię karabinów maszynowych, tworzonych na bazie FMGZ oraz MGEZ. W sierpniu 1916 roku zwiększono liczbę MGK w pułku do 3. Teoretycznie w tym okresie niemiecki pułk piechoty powinien posiadać 18 sztuk MG08 w trzech kompaniach. Niestety pomimo rosnącej produkcji MG08 była ona nadal nie wystarczająca - średnio w pułku piechoty było 16,5 sztuki MG08. W kwietniu 1917 roku dodano 4 pluton (Zug) z dwoma MG08 do każdej kompanii, liczącej od tej pory 8 sztuk MG08. We wrześniu zwiększono etat MGK do 12 sztuk MG08, po trzy sztuki w każdym z czterech plutonów. W sumie w pułku piechoty powinno być zgodnie z etatem 36 sztuk MG08 zgrupowanych w trzech kompaniach karabinów maszynowych. W związku z ogromnymi potrzebami których nie zaspokajał w pełni przemysł, bieżącymi stratami i zużyciem broni, do końca wojny tylko nieliczne pułki osiągnęły ten stan.

Pocztówki przedstawiające żołnierzy z MGK wchodzącej w skład pułku piechoty i poniżej, wchodzącej w skład batalionu strzelców (Jager). Widoczne charakterystyczne mundury oraz nakrycia głowy obu formacji noszone przez żołnierzy.

MG Ersatz Zug

Dla zabezpieczenia szkolenia jednostek zapasowych powstałych w chwili mobilizacji utworzono 43 zapasowe plutony karabinów maszynowych. Każdy z plutonów miał na wyposażeniu 2 sztuki karabinów maszynowych. Nie znalazłem bliższych informacji na temat ich wyposażenia i umundurowania –należy sądzić iż otrzymywały umundurowanie i wyposażenie takie jakie akurat było pod ręką w magazynach jednostek przy których powstawały. Po okresie formowania niektóre z tych plutonów wzięły udział w walkach z jednostkami przy których zostały utworzone a które zorganizowano w pułki piechoty i skierowano na front (pułki piechoty o numerach 357-365 i 368-371)

Festung MG Abteilung

W 1913 roku przy wybranych pułkach piechoty (GR 1, IR 147, IR 141, IR 129, IR 21, IR 47, IR 65, IR 88, IR 132, IR 143, IR 135, IR 130, IR 145, IR 98, IR 144) utworzono 15 fortecznych kompanii karabinów maszynowych – Festung Maschinengewehr Abteilungen (FMGA). W strukturze tych pułków otrzymały one kolejny numer porządkowy 14. Żołnierze tych jednostek, podobnie jak żołnierze MGK, używali mundurów macierzystych pułków piechoty do których zostały przydzielone.

Feld Maschinen Gewehr Zug

W listopadzie 1914 roku w związku z koniecznością szybszego nasycenia piechoty większą ilością broni maszynowej utworzono samodzielne plutony karabinów maszynowych - Feld Maschinen Gewehr Zuge (FMGZ) liczące po 3 sztuki MG08. Plutony te przydzielano według potrzeb w liczbie od 1 do 3 do poszczególnych pułków piechoty. W sierpniu 1916 roku liczba samodzielnych plutonów osiągnęła liczbę 829. Na bazie przydzielanych FMGZ w pułkach piechoty tworzono drugie kompanie karabinów maszynowych. Po koniec 1915 roku prawie każdy pułk piechoty posiadał drugą kompanię karabinów maszynowych.

Maschinengewehrerganzungs Zug (MGEZ)

Plutony te zaczęto tworzyć od sierpnia 1915 roku, rezygnując z autonomiczności jaką posiadały FMGZ. Pozwoliło to na ograniczenie ich liczebności oraz liczby środków transportu jaką przydzielano plutonowi. Tak powstałe MGEZ wcielano do już istniejących lub tworzonych kompanii karabinów maszynowych.

Maschinen Gewehr Scharfsschutzen-Trupps - Maschinen Gewehr Scharfschützen Abteilung

W styczniu 1916 roku utworzono Maschinen Gewehr Scharfsschutzen Trupps (MGSST). Były to elitarne samodzielne sekcje liczące po 8 karabinów maszynowych. W ich skład weszli wybrani żołnierze, przechodzący dodatkowe 5 tygodniowe szkolenie specjalistyczne. Pierwsze jednostki tego typu zaczęły powstawać już pod koniec 1915 roku. Sekcje te nie były przypisane do konkretnej jednostki – używano jako elitarnych pododdziałów do specjalnych zdań, zwłaszcza ofensywnych. W MGSST noszono mundury piechoty, z kolejnym numerem sekcji na naramiennikach oraz trodel w barwach 1 kompanii. Żołnierzy w nich służących od innych jednostek karabinów maszynowych odróżniała owalna naszywka z wizerunkiem MG08 noszona na lewym ramieniu. W sierpniu 1916 roku zgrupowano po trzy MGSST tworząc Maschinen Gewehr Scharfschützen Abteilungen (MGSA) . W sumie od sierpnia 1916 roku do kwietnia 1917 roku powstało 83 MGSA. Stopniowo zwiększano liczbę MG08 w każdym z MGSST poczynają od 8 sztuk, następnie do 10 sztuk i aż do 12 sztuk poczynając od lutego 1917 roku. Na uzbrojeniu MGSA w 1918 roku było już 36 MG08, stanowiących poważną siłę ognia. W ramach MGSA poszczególne MGSST nosiły kolejno barwy 1,2 i 3 kompanii.

Odznaka naramienna noszona przez żołnierzy MGSST i MGSA na lewy ramieniu.


Gebirgs Maschinen Gewehr Abteilungen

Z myślą o prowadzeniu działań w górach utworzono Gebirgs Maschinen Gewehr Abteilungen. Jednostki te były specjalnie przeszkolone i wyposażone do walki na dużych wysokościach. Amunicja oraz karabiny maszynowe były transportowane na mułach. Pierwsze jednostki przystosowane do walki w górach utworzono na początku 1915 z myslą o Korpusie Alpejskim, który od maja 1915 roku wspierał Austriaków w walkach w Tyrolu. Jednostki te walczyły później także na Bałkanach oraz w Karpatach.

Flugabwehr Maschinen Gewehr Abteilungen

Broń maszynowa okazała się skuteczna w zwalczaniu mającego debiut na polach bitew lotnictwa. W związku z tym w armii niemieckiej utworzono Flugabwehr Maschinen Gewehr Abteilungen, składające się zazwyczaj z 3 kompanii, każda po 12 sztuk MG08.

 

Opracowano na podstawie:

1.www.kaiserscross.com
2.www.mitrailleuse.fr
3.Cron Hermann, Imperial german army 1914-1918, Reprint z 2006 roku.
4.Das Maschinengewehr 08 : Auszug aus dem Unterrichtsbuch für die Maschinengewehr , Berlin 1917.
5.Tomas Nigel , The German Army in World War I (1) 1914-15, Osprey.
6.Tomas Nigel , The German Army in World War I (2) 1915-17, Osprey.

Polecamy